1. Anderlecht
2. Brussel
3. Elsene
4. Etterbeek
5. Evere
6. Ganshoren
7. Jette
8. Koekelberg
9. Oudergem
10. Schaarbeek
12. Sint-Gillis
17. Ukkel
18. Vorst
De plaatselijke besturen vormen een overheidsniveau dat erg dicht bij de burgers staat. Wegens hun bevoegdheden, die ze zo dicht mogelijk uitoefenen, spelen deze instellingen een essentiële rol in het dagelijkse leven van de burger, in domeinen als sociale bijstand, het ophalen van huisvuil en grof vuil, het beheer van de gemeentewegen, of nog de veiligheid...
De gemeenten
Een gemeente is een territoriale gemeenschap met democratische organen samengesteld op basis van verkiezingen met algemeen kiesrecht, die handelt in het voordeel van de burgers die op haar grondgebied verblijven, ofwel als doorgeefluik voor de beslissingen genomen door andere overheidsniveaus, ofwel als autonoom plaatselijk bestuur, dat garant staat voor de democratische rechten en plichten van zijn inwoners.
Hoewel de gemeente een ondergeschikt bestuur is (ten opzichte van de federale staat, de gemeenschappen en de gewesten), is ze ook een autonoom bestuur, aangezien de grondwet bepaalt dat de gemeenten autonoom zijn voor alle taken van gemeentelijk belang. Het toezicht dat op hen van toepassing is, vormt het tegengewicht voor deze autonomie.
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bestaat uit negentien gemeenten:
De Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW's)
De Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW's) hebben als opdracht alle mensen een menswaardig bestaan te waarborgen. Ze doen dit door een brede waaier aan sociale steunmaatregelen voor te stellen waarop behoeftige burgers uit hun gemeente onder bepaalde voorwaarden aanspraak kunnen maken. Steunaanvragen worden door een maatschappelijk werker onderzocht en de Raad voor Maatschappelijk Welzijn van het OCMW neemt hierover een beslissing.
OCMW-steun kan verschillende vormen aannemen: financieel (zoals leefloon, voorschotten en tussenkomst in de energiefactuur), in natura (maaltijden, kleren...), medisch (tussenkomst in de medische factuur, dringende medische hulp...), socioprofessioneel (hulp bij het zoeken naar een opleiding of job, sociale boetiek...), steun aan families (gezinshulp, kinderopvang...) of juridisch (zoals schuldbemiddeling).
Het merendeel van de OCMW's baat overigens woonzorgcentra en rust- en verzorgingshuizen uit voor een publiek dat dagelijks hulp- of zorgbehoevend is.
De Hoofdstuk XII-verenigingen
De organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn voorziet in de mogelijkheid, voor de OCMW's, om een vereniging op te richten met een of meer andere openbare centra voor maatschappelijk welzijn, met andere overheidsinstanties en/of met rechtspersonen zonder winstoogmerk, om een van de taken uit te voeren die aan de OCMW's zijn toevertrouwd. Dat zijn de zogenaamde Hoofdstuk XII-verenigingen, met verwijzing naar het hoofdstuk van de wet.
Deze verenigingen bieden een structuur voor samenwerkingsverbanden tussen OCMW's en andere overheidsinstellingen of publiek- of privaatrechtelijke rechtspersonen. Deze samenwerkingsverbanden vertegenwoordigen overigens een bron van financiering en knowhow voor erg specifieke opdrachten die aan het OCMW worden toevertrouwd.
Dit specifieke verenigingstype (naamloze vennootschap, vzw, ...) wordt hoofdzakelijk gebruikt om te streven naar een soepeler beheer van de openbare dienstverlening, voor tal van taken: schoolmaaltijden, ziekenhuisbeheer, het opknappen van bepaalde wijken bijvoorbeeld.
In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn er meerdere Hoofdstuk XII-verenigingen:
- het bedrijvencentrum Ateliers des Tanneurs;
- de Brusselse Keukens;
- de Buurthuizen;
- SIN-Energie;
- Wolu-Facilities
- WASL'AND.
Het Iris-ziekenhuisnetwerk
Het Iris-ziekenhuisnetwerk (Interhospitalenkoepel van de Regio voor Infrastructurele Samenwerking) is een publiekrechtelijke vereniging opgericht in 1995, waarvan de organieke wet betreffende de OCMW's de werking regelt.
Het netwerk bestaat uit meerdere ziekenhuizen, verdeeld over dertien sites, die op hun beurt zijn opgedeeld in geografische pijlers:
- UVC Brugmann;
- UMC Sint-Pieter;
- Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola;
- Jules Bordetinstituut;
- Iris-ziekenhuizen Zuid.
De politiezones
De wet van 7 december 1998 organiseert een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus. De Belgische politiediensten bestaan uit de federale politie en de lokale politiekorpsen, actief op het niveau van de politiezones. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest telt zes van die zones, die geïdentificeerd kunnen worden aan de hand van officiële nummers (code van vier cijfers) en telkens twee of meer gemeenten groeperen:
- 5339 (zone Brussel HOOFDSTAD Elsene);
- 5340 (zone Brussel-West: Sint-Jans-Molenbeek, Koekelberg, Jette, Ganshoren en Sint-Agatha-Berchem);
- 5341 (zone Zuid: Anderlecht, Sint-Gillis en Vorst);
- 5342 (Ukkel, Watermaal-Bosvoorde en Oudergem);
- 5343 (zone Montgomery: Etterbeek, Sint-Lambrechts-Woluwe, Sint-Pieters-Woluwe);
- 5344 (zone Brussel-Noord: Schaarbeek, Sint-Joost-ten-Node en Evere).
De intercommunales
Een intercommunale neemt als publiekrechtelijke rechtspersoon zonder handelskarakter de rechtsvorm aan van een coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid. Ze kan actief zijn op het niveau van de gemeenten die eraan verbonden zijn, of zelfs op het volledige gewestelijke grondgebied. Via Brussel Plaatselijke Besturen oefent het Brussels Hoofdstedelijk Gewest toezicht uit op de intercommunales.
Deze entiteiten zijn actief in diverse activiteitssectoren, zoals drinkwater (Vivaqua: winning, productie, opslag, verwerking en levering van water aan huishoudens), energie (Sibelga, Brussels Network Operations (BNO): beheer van distributienetwerken voor elektriciteit en aardgas), hygiëne (Brulabo), verzorging van overledenen (Intercommunale voor Teraardebestelling, Intercommunale Coöperatieve Vennootschap voor Crematie).
Een toezichtssysteem vergelijkbaar met dat voor de gemeenten is van toepassing op de intercommunales.
De gemeentelijke vzw's
De "gemeentelijke vzw's" beschikken over een juridisch kader sinds de inwerkingtreding van de ordonnantie van 5 juli 2018 betreffende de specifieke gemeentelijke bestuursvormen en de samenwerking tussen gemeenten. Omdat deze vzw's door de gemeente belast worden met opdrachten van gemeentelijk belang, is er dan ook een regeling ingevoerd voor het toezicht op hun beslissingen.
De gemeentebedrijven
De gemeentelijke instellingen en diensten kunnen worden georganiseerd en beheerd buiten de algemene gemeentediensten, op het niveau van de gewone gemeentebedrijven, die beheerd worden volgens de industriële en commerciële methodes.
Overigens kunnen er autonome gemeentebedrijven worden opgericht voor het bouwen en beheren van openbare gebouwen en infrastructuur.
Tussen de gemeente en het autonome gemeentebedrijf wordt eenbeheersovereenkomst gesloten. Wat toezicht betreft zijn de regels die gelden voor gemeentelijke vzw's en intercommunales van toepassing.
De Berg van Barmhartigheid
De Berg van Barmhartigheid van de stad Brussel, een openbare financiële instelling van zowat vierhonderd jaar oud, leent op pand. In België is het beroep van pandjesbaas op grond van de wet een monopolie voorbehouden aan de Berg van Barmhartigheid.
Onder het gezag van een raad van bestuur benoemd door de gemeenteraad van de stad Brussel verzekert het team van de Berg van Barmhartigheid de werking van de instelling en de uitvoering van haar opdrachten. Zowel de stad Brussel als het Brussels Hoofdstedelijk Gewest houden toezicht op de beslissingen van de raad van bestuur.
De werking van de Berg van Barmhartigheid van de stad Brussel wordt geregeld door de wet van 30 april 1848 over de reorganisatie van de Bergen van Barmhartigheid en door een organieke reglement van 19 december 1994 goedgekeurd door de gemeenteraad van de stad Brussel.
De instellingen belast met het beheer van de temporaliën van de erediensten
Als publiekrechtelijke rechtspersonen (kerkfabrieken, raden van bestuur, ...) beheren de instellingen belast met het beheer van de temporaliën (goederen) van de erediensten de materiële en financiële aspecten (die te maken hebben met de infrastructuur, het onderhoud van de gebouwen bijvoorbeeld) die de uitoefening van de eredienst mogelijk maken.
Deze instellingen, die als ondergeschikte besturen beschouwd worden, omvatten een kerkfabriek van een kathedraal, een honderdtal kerkfabrieken van katholieke parochies, een twintigtal orthodoxe kerkfabrieken, een twaalftal protestantse raden van bestuur, een anglicaanse raad van bestuur, een tiental joodse raden van bestuur, een twintigtal islamitische gemeenschappen en twee instellingen voor vrijzinnige bijstand.